30 czerwca 2024 minęły 3 lata od terminu składania wniosków o Status Osiedleńczy. Biorąc pod uwagę, że system ten został wprowadzony w marcu 2019 (nie licząc pilotażowego okresu w 2018 roku), więcej czasu upłynęło od jego zakończenia to teraz, niż przez cały czas, w którym zgodnie z oczekiwaniami Home Office, ludzie powinni byli zatroszczyć się o uzyskanie statusu. Fakt, że są ludzie, którzy wciąż, po tak długim czasie, mają problemy z uzyskaniem statusu, świadczy o tym, że nie był to tak prosty proces, jak niektórym zdawało się na początku. W poniższym artykule staramy się uchwycić najważniejsze zmiany jakie zaszły w Systemie Osiedleńczym w czasie ostatnich 12 miesięcy. Brytyjski system imigracyjny jest bardzo skomplikowany i trudno jest być na bieżąco bez śledzenia go nieustannie.

 

1. Złożenie spóźnionego wniosku jest o wiele trudniejsze

Bardzo ważne zmiany weszły w życie od 9 sierpnia 2023 roku, kiedy to Home Office zaktualizował przepisy imigracyjne oraz wytyczne dla urzędników rozpatrujących wnioski. Wszystkie spóźnione wnioski o status złożone po tej dacie muszą zawierać wyczerpujące wyjaśnienie oraz dowody na to, dlaczego nie było możliwe złożenie go przed 30 czerwca 2021. Wcześniej Home Office dosyć łagodnie traktował spóźnione wnioski i przychylnie podchodził do akceptowania wniosków składanych po terminie. Dodatkowo, sprawdzanie powodów złożenia późnego wniosku odbywa się już na etapie sprawdzania poprawności wniosku, a nie jak wcześniej na etapie sprawdzania czy aplikant spełnia warunki do otrzymania statusu. To ma niebagatelne znaczenie dla sytuacji ludzi aplikujących o status.

Poprzednio, kiedy osoba składająca wniosek złożyła wniosek potwierdzając swoją tożsamość (np. skanując swój paszport), otrzymywała Certificate of Application gwarantujący jej tymczasową ochronę jej prawa do mieszkania i pracowania w Wielkiej Brytanii do momentu otrzymania decyzji w sprawie statusu. Następnie, mogło minąć bardzo dużo czasu zanim Home Office była w stanie rozpatrzyć wniosek i ocenić czy dana osoba miała podstawy do aplikowania po terminie i czy w ogóle spełnia warunki do otrzymania statusu (np. czy przyjechała do Wielkiej Brytanii przed 31 grudnia 2020). Decyzja o tym czy przyznać status czy nie mogła zostać wydana nawet po kilku miesiącach, w trakcie których taka osoba mieszkała i pracowała w Wielkiej Brytanii na podstawie Certificate of Application. Obecnie, jeżeli Home Office na wstępnym etapie zdecyduje, iż aplikant nie przedstawił przekonujących dowodów na to, że istnieją ważne powody dla których nie mógł złożyć wniosku w terminie, to taki wniosek zostanie odrzucony jako nieważny. Co ważne, nie jest to decyzja odmowna („refusal”), ale odrzucenie wniosku („rejection”), czyli nie ma możliwości odwołania się od tej decyzji. W takiej sytuacji nie zostanie wystawiony Certificate of Application dający tymczasowe prawo do pracy w Wielkiej Brytanii.

 

Mimo iż intencją Home Office było zamknięcie luki prawnej, dzięki której osoby przybywające do Wielkiej Brytanii po 31 grudnia 2020 mogły pracować używając Certificate of Application, to w praktyce skomplikowało to również sytuację osób, które przebywały w Wielkiej Brytanii przed tym terminem, ale z różnych powodów nie były w stanie uzyskać statusu w terminie. Takimi powodami mogły być bariera językowa albo technologiczna, chaotyczny tryb życia, czy nawet przemoc domowa. Wiele takich osób miało problem, aby zebrać wystarczające dowody na pobyt w Wielkiej Brytanii, albo nie do końca rozumiały proces aplikowania. Mamy mocne podstawy aby uważać, że obecnie, bez pomocy profesjonalnej pomocy organizacji takich jak nasza, niemal niemożliwym dla takich osób będzie złożenie spóźnionego wniosku, który byłby zaakceptowany przez Home Office.

 

2. Zamknięto drogę do Administrative Review

Następna ważna zmiana nastąpiła niedługo później: od 5 października 2023 nie można ubiegać się o ponowne rozpatrzenie wniosku, tzw Administrative Review. Od tego momentu jedyną drogą odwołania się od decyzji odmownej lub od anulowania statusu jest apelacja do sądu pierwszej instancji (tzw First-Tier Tribunal). Zmiana ta jeszcze bardziej komplikuje ten proces, jako że aplikujący będą potrzebować reprezentacji w sądzie, a darmowej pomocy imigracyjnej jest coraz mniej. Można co prawda występować podczas apelacji samodzielnie, ale jest to dosyć stresująca sytuacja.

 

3. Data ważności statusu tymczasowego została przedłużona

Na szczęście, nie wszystkie zmiany, które nastąpiły są jednoznacznie negatywne dla obywateli UE. Konsekwencją wyroku Sądu Najwyższego, Home Office musiał zagwarantować niezbywalność praw osób z tymczasowym statusem osiedleńczym (pre-settled status). Ci, którzy nie uzyskaliby stałego statusu przed upływem daty ważności ich tymczasowego statusu, ryzykowaliby utracenie już raz nabytych praw do życia i pracowania w Wielkiej Brytanii. Byłoby to jednak sprzeczne z postanowieniami Umowy o Wyjściu, podpisanej przez Wielką Brytanię i Unię Europejską. W związku z tym, rozpoczynając od września 2023, Home Office rozpoczął automatyczne przedłużanie wygasających tymczasowych statusów o 2 lata, a od maja 2024 o 5 lat.

Home Office sprawdza swoją bazę danych na początku każdego miesiąca i automatycznie przedłuża okres ważności tym statusom, które wygasają w danym miesiącu. Osoby, które otrzymały takie przedłużenie powinny otrzymać wiadomość e-mailową z powiadomieniem. Niemniej jednak, radzimy monitorować ten proces, aby upewnić się, że nasz status na pewno został przedłużony. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości lub problemów technicznych zachęcamy, aby skontaktować się z nami o pomoc na info@citizensrightsproject.org. Dodatkowo polecamy zgłosić problem organizacji the3million, która zbiera wszelkie przejawy problemów związanych ze statusem osiedleńczym, lub złożyć zażalenie do Independent Monitoring Authority (IMA).

Według Home Office, osobom, które otrzymały już przedłużenie statusu o 2 lata, nie będą one zmieniane na 5-letnie, ze względu na następną zmianę w przepisach, którą opisujemy.

Jakkolwiek te przedłużenia dają dłuższą gwarancję na korzystanie z praw w ramach statusu tymczasowego, doradzamy jednak, aby zmienić status na stały od razu po uzyskaniu 5 lat ciągłego zamieszkania w Wielkiej Brytanii.

 

4. Data ważności statusu tymczasowego nie jest już wyświetlana pracodawcom

W maju 2024, wraz z przedłużeniem tymczasowego statusu o 5 lat, Home Office usunął również informację o dacie ważności statusu z potwierdzenia, które widzą m.in. pracodawcy po wprowadzaniu Share Code w celu sprawdzenia prawa do pracy. Data ważności statusu dalej będzie widoczna dla posiadaczy statusu, po zalogowaniu się na swój profil cyfrowy. Dzięki tej zmianie pracodawcy nie muszą już ponownie sprawdzać prawa do pracy do końca trwania zatrudnienia danej osoby z tymczasowym statusem.

 

5. Zmiany w przepisach dotyczących nieobecności dla posiadaczy tymczasowego statusu

Od 21 maja 2024 tymczasowy status osiedleńczy może być automatycznie anulowany, jeżeli dana osoba przebywa poza Wielką Brytanią nieprzerwanie przez ponad 5 lat. Do tej pory dopuszczalna była absencja do 2 lat. Zmiana ta nie dotyczy jednak osób, które przekroczyły 2 lata nieobecności przed tą datą.  Osoby, które przebywały poza Wielką Brytanią przez mniej niż 2 lata przed 21 maja 2024, mogą skorzystać z tej zmiany i nie stracić tymczasowego statusu o ile nie przekroczą 5 lat nieobecności.

 

6. Automatyczna zmiana z tymczasowego statusu na stały

Home Office potwierdził, że planowane jest automatyczne zmienianie statusu z tymczasowego na stały. Będzie to polegało na skanowaniu rządowych baz danych takich jak historia podatkowa, na podstawie numeru National Insurance. W przypadku wykrycia 5 lat ciągłego pobytu w Wielkiej Brytanii, osoby te otrzymają automatycznie stały status osiedleńczy. Sugerujemy jednak, na ten moment, nie polegać na nadziei na automatyczną zmianę, ale zatroszczyć się o uzyskanie stałego statusu samodzielnie. Wątpliwe wydaje się, aby osoby, które nie podały swojego numeru National Insurance we wniosku o tymczasowy status lub nie mają ciągłości zatrudnienia, mogły otrzymać stały status automatycznie. Będą musiały zatem złożyć wniosek o zmianę statusu samodzielnie.

Wciąż nie jesteśmy pewni jak Home Office będzie traktował osoby posiadające status tymczasowy, a które posiadają długie nieobecności (lub brak dowodów na pobyt w UK) powyżej 2 lub 5 lat.

 

7. Prawo do stałego pobytu

Inną konsekwencją wyroku Sądu Najwyższego z grudnia 2022 roku jest przepis mówiący, że dana osoba nabywa prawo do stałego pobytu w Wielkiej Brytanii (tzw permanent residence right) jeżeli posiada tymczasowy status osiedleńczy oraz posiada 5 lat ciągłego legalnego zamieszkania w Wielkiej Brytanii (nawet jeżeli nie zaaplikowali o stały status). Dotychczas jedynie osoby ze stałym statusem miały możliwość udowodnienia prawa do stałego pobytu w Wielkiej Brytanii.

„Ciągłe legalne zamieszkanie” („continuous lawful residence”) oznacza, że dana osoba nie tylko przebywała na terytorium Wielkiej Brytanii przez 5 lat, ale również przez cały ten czas korzystała z unijnego prawa do wolnego przepływu osób, co oznacza, że pracowała, studiowała, lub posiadała indywidualne ubezpieczenie zdrowotne. Jeżeli osoba posiadająca tymczasowy status osiedleńczy będzie w stanie udowodnić, że przez 5 lat spełniała powyższe warunki, to będzie mogła korzystać z przywilejów wynikających z prawa do stałego pobytu.

Prawo do stałego pobytu, może być użyte do:

• uzyskania brytyjskiego obywatelstwa
• zarejestrowania dziecka jako obywatela brytyjskiego
• uznania dziecka urodzonego w Wielkiej Brytanii jako obywatela brytyjskiego
• przejścia ‘testu na prawo do pobytu’ w celu otrzymania benefitów

 

Więcej informacji na temat zmian w systemie imigracyjnym można znaleźć w bardzo przydanym pliku Pytań i Odpowiedzi stworzonym przez the3million (plik w języku angielskim). Dokument można znaleźć w linku poniżej: